Primena uzansi i njihov odnos sa Zakonom o obligacionim odnosima

Latinski usus – upotreba, običaj, navika; fran. usance– običaj koji je u trgovini usvojen kao zakon;

Uzansa ili trgovački običaj  jeste poslovni običaj koji je prerastao u pravilo koje se primenjuje u trgovinskim transakcijama, a koje je kodifikovalo (objavilo, sakupilo i sistematizovalo) neko ovlašćeno telo. Otvaranje uzansi teorijski znači konstatovanje postojeći običajnh normi i njihovo objavljivanje radi lakše primene

Dakle, uzanse predstavljaju, kodifikovane, skupljene i sistematizovane trgovinske običaje koji su izdati odnosno publikovani od strane ovlašćenih tela (na primer, trgovačkih i privrednih komora). One su po pravilu dispozitivnog karaktera i one se primenjuju pod uslovom da su strane ugovornice pristale na njihovu primenu.
Kod nas postoje, opšte i posebne uzanse.
Opšte uzanse doneo je Plenum glavne državne arbitraže (kasnije Vrhovni Privredni sud, a iste su objavljene u Službenom listu FNRJ, br. 15/54).
Pored Opštih uzansi za promet robom, u našoj zemlji su donete i mnoge posebne uzanse, kao na primer: Lučke uzanse (Službeni list FNRJ br. 2/1951), Posebne uzanse za trgovinu krompirom, Posebne uzanse za trgovinu pasuljem, Posebne uzanse za trgovinu pirinčem, Posebne uzanse za trgovinu pirinčanom arpom, Posebne uzanse za trgovinu porvćem (sve ove uzanse su objavljene u istom dodatku Službenog lista FNRJ, br. 25/1960), Posebne uzanse za trgovinu žitaricama (dodatak Službenog lista FNRJ, br. 29/1960), Posebne uzanse u ugostiteljstvu (Službeni list FNRJ, br. 28/1963), Posebne uzanse o građenju (Službeni list SFRJ br. 18/1977) i Posebne uzanse o prometu robe na malo (Službeni list SFRJ, b r. 12/1978).
Prema tome, uzanse mogu biti opšte koje važe za sve privredne grane i posebne ili specijalne koje se odnose na specijalnu granu ili na promet nekih artikala ili regulišu neku posebnu oblast.
Kako je predviđeno Zakonom o obligacionim odnosima (član 21. stav 2), na obligacione odnose se primenjuju uzanse kada su učesnici u obligacionim odnosima izričito ugovorili njihovu primenu ili ako iz okolnosti proizilazi da su njihovu primenu hteli.
Medutim, sa stupanjem navedenog Zakona o obligacionim odnosima, važnost uzansi u nas je prilično umanjena. Ovo zbog razloga, što je članom 1107. Zakona o obligacionim odnosima predviđeno da se odredbe opštih ili posebnih uzansi, kojima se utvrđuje pretpostavka da su ugovorne strane pristale na primenu uzansi ukoliko ih nisu ugovorom isključile, neće primenjivati posle stupanja na snagu Zakona o obligacionim odnosima. Dalje se istom normom Zakona o obligacionim odnosima predviđa, da će se Opšte uzanse za promet robom, primenjivati i posle stupanja na snagu Zakona o obligacionim odnosima, u pitanjima koja nisu ovim Zakonom regulisana. To znači, da će se moći i dalje primenjivati Opšte uzanse za promet robom kada ugovorne strane u ugovoru navedu neke termine i odredbe iz uzansi, a koje nisu kao termini i odredbe regulisani u Zakonu o obligacionim odnosima, kao na primer, klauzula “promptna isporuka”, klauzula “predati na krcanje”, “viđeno – odobreno”, “takva – kakva”, “franco – vagon”, “franco državna granica”, “od prilike”, “sredinom meseca”, “krajem meseca”, “ocarinjeno”, “sa keja” i dr.
Međutim, kada su Opšte ili posebne uzanse ili drugi trgovinski poslovni običaji suprotni dispozitivnim normama Zakora o obligacionim odnosima, u tom slučaju primenjivaće se odredbe Zakona o obligacionim odnosima, sem kada su strane ugovornice izričito ugovorile primenu uzansi, odnosno drugih trgovinskih poslovnih običaja. Prema tome, na osnovu ovakvog zakonskog uslova (član 1107. Stav 3. Zakona o obligacionim odnosima), proizilazi da se Opšte ili posebne uzanse mogu primenjivati iako su suprotne dispozitivnim normama Zakona o obligacionim odnosima, ako su strane ugovornice izričito ugovore primenu uzansi.
Literatura: Poslovno pravo, Lekcija 7, MTVU.

Izvor: Redakcija „Profi Sistema“.