Narodna skupština Republike Srbije usvojila je Zakon o javnoj svojini (u daljem tekstu: Zakon) koji je objavljen u „Sl. glasniku RS“, br. 72/2011, a primenjuje se od 6. oktobra 2011. god. Radi se takođe o propisu čije je usvajanje uslov za kandidaturu za članstvo u Evropskoj uniji, a s druge strane ovaj zakon bi trebao da konačno razgraniči pitanja vlasništva nad imovinom koju koriste država i lokalne saomouprave. Stupanjem na snagu ovog zakona prestali su da važe Zakon o imovini Savezne Republike Jugoslavije („Službeni list SRJ”, br. 41/93, 50/93 – dr. zakon, 24/94 – dr. zakon, 28/96 – dr. zakon, 30/96 i 30/00 – US) i Zakon o sredstvima u svojini Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, br. 53/95, 3/96 – ispravka, 54/96, 32/97 i 101/05 – dr. zakon), čije će se odredbe primenjivati na teritoriji Autonomne pokrajine Kosovo i Metohija, do prestanka funkcionisanja međunarodne uprave uspostavljene u skladu sa Rezolucijom 1244 Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija.
Nepokretnosti, pokretne stvari i druga sredstva koja su, na osnovu Zakona o sredstvima u svojini Republike Srbije, na dan stupanja na snagu Zakona u državnoj svojini, postaju sredstva u javnoj svojini Republike Srbije, ako samim zakonom nije drukčije određeno. Do sticanja prava javne svojine autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave, svi podaci o evidenciji nepokretnosti u javnoj svojini dostavljaju se Republičkoj direkciji za imovinu. Nadležni organ za upis prava na nepokretnostima dužan je da bez odlaganja, po službenoj dužnosti izvrši upis prava javne svojine Republike Srbije na nepokretnostima na kojima je upisano pravo Savezne Republike Jugoslavije, odnosno Državne zajednice Srbija i Crna Gora.
Na sredstvima uključujući i sredstva u inostranstvu, koja koriste autonomna pokrajina, odnosno jedinica lokalne samouprave uspostavlja se pravo javne svojine autonomne pokrajine, odnosno pravo javne svojine jedinice lokalne samouprave, pod uslovima i na način propisan ovim zakonom. Autonomnoj pokrajini Vojvodini pripadaju i sredstva stvorena ulaganjima APV, koja su joj potrebna za ostvarivanje njenih nadležnosti na poslovima uređenim Ustavom Republike Srbije, zakonom i Zakonom o utvrđivanju nadležnosti AP Vojvodine.
Sticanje prava javne svojine autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave ili utvrđivanje prava privatne svojine na osnovu odredaba zakona ne smatra se prometom dobara u smislu zakona kojim se uređuje porez na dodatu vrednost, odnosno prenos apsolutnih prava.
1. Predmet zakona
Ovim zakonom uređuje se pravo javne svojine i određena druga imovinska prava Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave.
Postoje tri oblika javne svojine, i to:
– pravo svojine Republike Srbije – državna svojina,
– pravo svojine autonomne pokrajine – pokrajinska svojina, i
– pravo svojine jedinice lokalne samouprave – opštinska, odnosno gradska svojina.
Predmet javne svojine definisan je član 3. Zakona, koji kaže da su u javnoj svojini prirodna bogatstva, dobra od opšteg interesa i dobra u opštoj upotrebi, za koja je zakonom utvrđeno da su u javnoj svojini, stvari koje koriste organi i organizacije Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave, ustanove, javne agencije i druge organizacije čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave i druge stvari koje su, u skladu sa zakonom, u javnoj svojini. Javnom svojinom ne smatraju se stvari organizacija obaveznog socijalnog osiguranja.
Na sticanje, vršenje, zaštitu i prestanak prava javne svojine, primenjuju se odredbe zakona kojim se uređuje pravo privatne svojine, ako nešto drugo nije određeno ovim ili drugim zakonom. Odredbe posebnih zakona kojima se uređuje režim stvari u javnoj svojini ne mogu biti u suprotnosti sa ovim zakonom.
Namena stvari u javnoj svojini određuje se zakonom ili odlukom nadležnog organa donetom na osnovu zakona, odnosno drugog propisa ili opšteg akta.
Svako ko odlučuje o stvarima u javnoj svojini, ko ih koristi ili njima upravlja dužan je da postupa kao dobar domaćin i odgovoran je za to.
Posebnim zakonom uređuju se:
– finansijska sredstva (novčana sredstva i hartije od vrednosti) u svojini Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave;
– pravni režim građevinskog zemljišta, poljoprivrednog zemljišta, šuma i šumskog zemljišta u javnoj svojini.
2. Javna svojina
Predmet javne svojine su:
– prirodna bogatstva: vode, vodotoci i njihovi izvori, mineralni resursi, resursi podzemnih voda, geotermalni i drugi geološki resursi i rezerve mineralnih sirovina, i druga dobra koja su posebnim zakonom određena kao prirodna bogatstva. Ova dobra su u svojini su Republike Srbije a naknada za korišćenje, prirodnog bogatstva pripada Republici Srbiji, autonomnoj pokrajini i jedinici lokalne samouprave, na čijoj teritoriji se nalazi prirodno bogatstvo;
– dobra od opšteg interesa: stvari koje su zakonom određene kao dobra od opšteg interesa (poljoprivredno zemljište, šume i šumsko zemljište, vodno zemljište, vodni objekti, zaštićena prirodna dobra, kulturna dobra i dr.), zbog čega uživaju posebnu zaštitu. Dobra od opšteg interesa na kojima postoji pravo javne svojine su u svojini Republike Srbije, ako zakonom nije drukčije određeno;
– dobra u opštoj upotrebi u javnoj svojini: stvari koje su zbog svoje prirode namenjene korišćenju svih i koje su kao takve određene zakonom (javni putevi, javne pruge, most i tunel na javnom putu, pruzi ili ulici, ulice, trgovi, javni parkovi, granični prelazi i dr). Svako ima pravo da koristi ova dobra na način koji je propisan radi ostvarenja te namene. Dobra u opštoj upotrebi su u svojini Republike Srbije, izuzev državnih puteva II reda, koji su u svojini autonomne pokrajine na čijoj se teritoriji nalaze, kao i izuzev nekategorisanih puteva, opštinskih puteva i ulica (koji nisu deo autoputa ili državnog puta I i II reda) i trgova i javnih parkova, koji su u svojini jedinica lokalne samouprave na čijoj teritoriji se nalaze.
– mreža: nepokretna stvar sa pripacima, odnosno zbir stvari, namenjenih protoku materije ili energije radi njihove distribucije korisnicima ili odvođenja od korisnika, a čiji je pojam bliže utvrđen posebnim zakonom. Mreže su dobro od opšteg interesa. Mreža kojom se obavlja privredna delatnost pružanja usluga od strane pravnih lica osnovanih od nosilaca javne svojine je u javnoj svojini ili izuzetno u svojini pravnog lica koje je osnovala Republika Srbija za pružanje usluga ili njegovog zavisnog društva. Mreža na kojoj na dan stupanja na snagu ovog zakona postoji pravo privatne svojine ostaje u privatnoj svojini.
– stvari u javnoj svojini koje koriste organi i organizacije Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave: nepokretne i pokretne stvari i druga imovinska prava, koja služe za ostvarivanje njihovih prava i dužnosti.
– druge stvari i imovinska prava: stvari koje ne spadaju u gore navdeno (građevinsko zemljište u javnoj svojini, druge nepokretnosti i pokretne stvari u javnoj svojini), pravo na patent, pravo na licencu, model, uzorak i žig, pravo korišćenja tehničke dokumentacije i sl.
Način i uslovi iskorišćavanja i upravljanja prirodnim bogatstvom, dobrima u opštoj upotrebi i dobrima od opšteg interesa, mreža, te sticanje koncesije ili prava korišćenja na njima uređuju se posebnim zakonom.
Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave mogu sredstva u javnoj svojini ulagati u kapital javnog preduzeća i društva kapitala a mogu ustanovama i javnim agencijama i drugim organizacijama, čiji su osnivači, prenositi pravo korišćenja na stvarima na kojima imaju pravo javne svojine.
Na stvari u javnoj svojini može postojati susvojina između različitih nosilaca javne svojine, kao i između nosilaca javne svojine i drugih pravnih i fizičkih lica. Nosioci prava javne svojine mogu zajednički ili sa drugim licima investirati u izgradnju dobara od opšteg interesa, dobara u opštoj upotrebi i drugih dobara i po tom osnovu, sticati pravo korišćenja ili drugo pravo (koncesija i sl.) i ubirati prihode po tom osnovu.
Autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave ne mogu steći svojinu, odnosno susvojinu na stvarima, odnosno dobrima koje mogu biti isključivo u svojini Republike Srbije.
Ne mogu biti predmet prinudnog izvršenja i na njima se ne može steći pravo svojine održajem, niti se može zasnovati hipoteka ili drugo sredstvo stvarnog obezbeđenja: prirodna bogatstva, dobra u opštoj upotrebi, mreže u javnoj svojini, vodno zemljište i vodni objekti u javnoj svojini, zaštićena prirodna dobra u javnoj svojini i kulturna dobra u javnoj svojini, niti nepokretnosti u javnoj svojini koje, u celini ili delimično, koriste organi Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave za ostvarivanje njihovih prava i dužnosti, te objekti, oružje i oprema namenjeni odbrani i državnoj i javnoj bezbednosti.
3. Nosioci prava na stvarima u javnoj svojini
Nosioci prava javne svojine su Republika Srbija, autonomna pokrajina i opština, odnosno grad (jedinice lokalne samouprave).
Pravo korišćenja imaju:
– gradska opština na stvarima u svojini grada u čijem je sastavu. Na stvarima koje pribavi gradska opština, pravo svojine stiče grad, а statutom grada može se predvideti da gradska opština ima pravo javne svojine na pokretnim i na nepokretnim stvarima neophodnim za rad organa i organizacija gradske opštine;
– mesne zajednice i drugi oblici mesne samouprave imaju pravo korišćenja na stvarima u javnoj svojini jedinice lokalne samouprave;
– ustanove i javne agencije i druge organizacije (uključujući i Narodnu banku Srbije) čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina ili jedinica lokalne samouprave, koje nemaju status državnog organa i organizacije, organa autonomne pokrajine, odnosno organa jedinice lokalne samouprave ili javnog preduzeća, odnosno društva kapitala, imaju pravo korišćenja na nepokretnim i pokretnim stvarima u javnoj svojini koje su im prenete na korišćenje.
Nosioci prava korišćenja imaju pravo da stvar drže i da je koriste u skladu sa prirodom i namenom stvari, da je daju u zakup i da njome upravljaju.
Korisnici stvari u javnoj svojini su:
1) državni organi i organizacije – za nepokretne i pokretne stvari koje su namenjene izvršavanju njihovih nadležnosti, i nepokretnosti koje služe za ostvarivanje prihoda putem davanja u zakup, odnosno na korišćenje (tzv. komercijalne nepokretnosti – poslovni prostor, stanovi, garaže, garažna mesta i dr.);
2) organi i organizacije autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave – za nepokretne i pokretne stvari koje su namenjene izvršavanju njihovih nadležnosti, i komercijalne nepokretnosti (gore opisane);
3) javna preduzeća, društva kapitala čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave, kao i njihova zavisna društva, na osnovu ugovora zaključenog na osnovu akta nadležnog organa, a kojim nisu prenete u svojinu tog javnog preduzeća, odnosno društva.
Stvari u javnoj svojini mogu se dati na korišćenje i ostalim pravnim licima, koncesijom ili na drugi način predviđen zakonom. O davanju na korišćenje nepokretnosti odlučuje Vlada,odnosno jedinica lokalne samouprave.
Nosioci prava korišćenja upravljaju pokretnim i nepokretnim stvarima u javnoj svojini koje koriste, što podrazumeva održavanje, obnavljanje i unapređivanje, kao i izvršavanje zakonskih i drugih obaveza u vezi sa tim stvarima.
Pravo javne svojine i pravo korišćenja na nepokretnostima u javnoj svojini upisuju se u javne knjige o nepokretnostima i pravima na njima.
4. Pribavljanje, raspolaganje i upravljanje stvarima u javnoj svojini
Prema članu 26. Zakona, raspolaganjem stvarima u javnoj svojini, smatra se:
1) davanje stvari na korišćenje;
2) davanje stvari u zakup;
3) prenos prava javne svojine na drugog nosioca javne svojine (sa naknadom ili bez naknade), uključujući i razmenu;
4) otuđenje stvari;
5) zasnivanje hipoteke na nepokretnostima;
6) ulaganje u kapital;
7) zalaganje pokretne stvari.
Zakonom je propisano način sticanja prava na stvarima u javnoj svojini, ko i u kojim slučajevima odučuje o pribavljanju, otuđenju i raspolaganju stvarima u javnoj svojini, a takođe su propisane nadležnosti, procedure i načini.
Između sotalog, propisano je da se za upravljanje dobrima od opšteg interesa i dobrima u opštoj upotrebi u javnoj svojini mogu osnivati javna preduzeća, javne agencije i društva kapitala, kao i način ulaganja u javna preduzeća i društva kapitala koja obavljaju delatnost od opšteg interesa.
Stvari u javnoj svojini koje koriste organi Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave za vršenje njihovih prava i dužnosti obuhvataju:
– nepokretne stvari: službene zgrade i poslovne prostorije, stambene zgrade i stanovi, garaže i garažna mesta, nepokretnosti za reprezentativne potrebe, nepokretnosti za potrebe diplomatskih i konzularnih predstavništava i nepokretnosti za posebne namene
– pokretne stvari: prevozna sredstva, predmeti istorijskodokumentarne, kulturne i umetničke vrednosti, oprema, potrošni materijal i pokretne stvari za posebne namene.
5. Evidencija i nadzor nad stvarima u javnoj svojini
Organi Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave vode evidenciju o stanju, vrednosti i kretanju sredstava u javnoj svojini koje koriste. Javno preduzeće, društvo kapitala, zavisno društvo kapitala, ustanova ili drugo