Na sajtu Zaštitnika građana objavljeno je mišljenje dato povodom Zakona o porezima na upotrebu, držanje i nošenje dobara, pri čemu se pošlo od toga da je Zakonom o porezima na upotrebu, držanje i nošenje dobara propisana obaveza plaćanja poreza na registrovano oružje za svaku kalendarsku godinu; da je mesna nadležnost za utvrđivanje poreza na registrovano oružje poverena poreskom organu prema mestu prebivališta, odnosno sedišta poreskog obveznika; da određen broj građana sa prebivalištem na području AP KIM i boravištem u Republici Srbiji izvan AP KIM podleže obavezi plaćanja poreza na registrovano oružje, pri čemu Poreska uprava nema organizacione jedinice u svim delovima AP KIM ili one ne raspolažu odgovarajućom informatičkom i drugom podrškom za oporezivanje po ovom osnovu i da građane sa prebivalištem na području AP KIM, u praksi, porezom na registrovano oružje zadužuje organizaciona jedinica Poreske uprave prema mestu njihovog boravišta u Republici Srbiji izvan AP KIM.
U mišljenju se navodi da je potrebno inicirati dopunu člana 26. stav 4. Zakona o porezima na upotrebu, držanje i nošenje dobara, kako bi se mesna nadležnost poreskog organa za utvrđivanje obaveza po osnovu poreza na registrovano oružje mogla uspostaviti i na osnovu mesta boravišta poreskog obveznika u situacijama kada kriterijum mesta prebivališta nije moguće primeniti ili za odstupanje od tog kriterijuma postoje drugi važni i opravdani razlozi.
U interesu pravne sigurnosti i izbegavanja situacija u kojima bi poreski obveznik za isto oružje u istoj kalendarskoj godini bio oporezovan i po mestu prebivališta i po mestu boravišta, celishodno je inicirati i dopunu člana 26. Zakona o porezima na upotrebu, držanje i nošenje dobara, tako što bi se propisala obaveza poreskog organa koji je utvrdio poresku obavezu prema mestu boravišta da o tome bez odlaganja obavesti poreski organ prema mestu prebivališta poreskog obveznika, ukoliko taj organ postoji.
– Činjenice, okolnosti i razlozi –
Zaštitnik građana je tokom 2016. i 2017. god. povodom pritužbi građana vodio više postupaka kontrole rada Poreske uprave – Centrale i filijale Kragujevac – u vezi sa utvrđivanjem obaveza po osnovu poreza na registrovano oružje za 2015. i 2016. godinu licima sa prebivalištem na području AP KIM i boravištem u Kragujevcu. Tokom postupaka kontrole, Zaštitnik građana je aktima filijale Poreske uprave Kragujevac informisan da je Centrala Poreske uprave svojevremeno izdala Uputstvo kojim je svojim organizacionim jedinicama predočila da je za postupanje po podnescima fizičkog lica sa statusom raseljenog lica sa Kosova i Metohije nadležna organizaciona jedinica prema mestu boravka, uz napomenu da su poreski obveznici poreza na registrovano oružje fizička lica koja imaju prebivalište na teritoriji AP KIM i istovremeno prijavljen boravak van AP KIM.
Imajući u vidu da član 26. stav 4. Zakona o porezima na upotrebu, držanje i nošenje dobara izričito predviđa da se nadležnost poreskog organa određuje prema mestu prebivališta poreskog obveznika, dopisom 1317-3619/16, del. br. 39958 od 14.10.2016. god. Zaštitnik građana je od Centrale Poreske uprave zatražio kopiju Uputstva na koje se Filijala Kragujevac pozvala u svojim izjašnjenjima.
Aktom 000-037-05-00528/2016-J0058 od 23.11.2016. god. Centrala Poreske uprave dostavila je izjašnjenje uz koje je priložila i svoj akt 000-436-02-00232-17/2014-I0066 od 15. 06. 2015. godine, koji je upućen koordinatorima regionalnih odeljenja za kontrolu, a koji za predmet ima postupanje u vezi sa utvrđivanjem poreza na registrovano oružje za 2015. godinu. Razmatrajući sadržinu akta od 15.06.2015. god., Zaštitnik građana je konstatovao da je u njemu zaista izražen stav Centrale Poreske uprave prema kome je „za postupanje po podnescima poreskih obveznika nadležna organizaciona jedinica Poreske uprave prema prebivalištu poreskog obveznika, odnosno boravku fizičkog lica sa statusom raseljenog lica sa Kosova i Metohije. Poreski obveznici poreza na registrovano oružje su i fizička lica koja imaju prebivalište na teritoriji KIM i istovremeno prijavljeni boravak van KIM.“
Kako bi pomenuti stav Centrale Poreske uprave detaljnije razmotrio, dopisom 1317-3619/16, del. br. 33410 od 07.09.2017. god. Zaštitnik građana je zatražio dodatno izjašnjenje o: pravnom osnovu za određivanje mesne nadležnosti organizacionih jedinica Poreske uprave prema mestu boravišta lica koja su raseljena sa područja AP KIM, imajući u vidu izričitu odredbu člana 26. stav 4. Zakona o porezima na upotrebu, držanje i nošenje dobara; o razlozima za određivanje mesne nadležnosti na takav način; o postupanju poreskih organa prilikom utvrđivanja obaveza pomenutih lica po osnovu poreza na registrovano oružje za 2016. i 2017. godinu, odnosno, da li je i u tim slučajevima mesna nadležnost poreskog organa određivana prema mestu njihovog boravišta.
Aktom 000-037-05-00528-02/2016-I0058 od 11.10.2017. god. Centrala Poreske uprave dostavila je dodatno izjašnjenje, priloživši i svoje akte 000-037-05-00530-4/2016-I0066 od 14.09.2017. god. i 000-037-05-00530-5/2016-I0066 od 25.09.2017. god. Iz sadržine priloženih akata, zaključuje se da se Poreska uprava rukovodila načelom fakticiteta prilikom određivanja nadležnosti za oporezivanje lica sa prebivalištem na području AP KIM prema mestu prijavljenog boravišta. Poreska uprava navela je sledeće razloge za takvo postupanje: oporezovana fizička lica stvarno borave u prijavljenom mestu boravišta; unutrašnjim uređenjem i sistematizacijom radnih mesta nisu formirane organizacione jedinice Poreske uprave za određeni broj opština sa teritorije AP KIM; organizacione jedinice Poreske uprave formirane na teritoriji AP KIM ne raspolažu informatičkom podrškom za postupanje po žalbama poreskih obveznika podnetim na rešenja o utvrđenoj obavezi po osnovu poreza na registrovano oružje.
Takođe je istaknuto da je nadležnost poreskog organa za utvrđivanje obaveze po osnovu poreza na registrovano oružje i tokom 2016. i 2017. godine određivana prema mestu boravišta lica koja imaju prijavljeno prebivalište na teritoriji AP KIM, a boravište van AP KIM, pri čemu su navedena lica obveznici poreza na registrovano oružje u skladu sa podacima koje dostavlja Ministarstvo unutrašnjih poslova.
Centrala Poreske uprave pozvala se i na stavove Upravnog suda izražene u nekoliko presuda kojima su odbijene tužbe građana koji su istakli prigovor nenadležnosti poreskog organa po mestu boravišta za utvrđivanje obaveza po osnovu poreza na registrovano oružje. Iako Zaštitniku građana nisu dostavljene kopije pomenutih presuda, niti je ostvario uvid u njihovu sadržinu, već je Poreska uprava u svom izjašnjenju citirala samo određene delove obrazloženja, Zaštitnik građana ne nalazi osnov, niti razlog da sumnja u autentičnost odluka čija sadržina mu je prezentirana.
Članom 3. stav 1. Ustava Republike Srbije vladavina prava određena je kao neotuđiva pretpostavka Ustava, koja počiva na neotuđivim ljudskim pravima. Članom 91. Ustava propisano je da se sredstva iz kojih se finansiraju nadležnosti Republike Srbije, autonomnih pokrajina i jedinica lokalne samouprave obezbeđuju iz poreza i drugih prihoda utvrđenih zakonom. Obaveza plaćanja poreza i drugih dažbina je opšta i zasniva se na ekonomskoj moći obveznika.
Članom 7. Zakona o državnoj upravi propisano je da su organi državne uprave samostalni u vršenju svojih poslova, i rade u okviru i na osnovu Ustava, zakona, drugih propisa i opštih akata. Članom 8. Zakona o državnoj upravi propisano je da organi državne uprave postupaju prema pravilima struke, nepristrasno i politički neutralno, i dužni su da svakom omoguće jednaku pravnu zaštitu u ostvarivanju prava, obaveza i pravnih interesa. Članom 12. stav 1. Zakona o državnoj upravi propisano je da organi državne uprave pripremaju nacrte zakona, druge propise i opšte akte za Vladu i predlažu Vladi strategije razvoja i druge mere kojima se oblikuje politika Vlade.
Članom 3. stav 1. Zakona o ministarstvima propisano je da Ministarstvo finansija, između ostalog, obavlja poslove državne uprave koji se odnose na sistem i politiku poreza, taksi, naknada i drugih javnih prihoda.
Članom 21. Zakona o porezima na upotrebu, držanje i nošenje dobara propisano je da se porez na registrovano oružje plaća za svaku kalendarsku godinu, na registrovano oružje utvrđeno ovim zakonom, i to na automatsku pušku, poluautomatsku pušku i oružje za ličnu bezbednost za koje je izdat oružni list za držanje oružja, odnosno kolekcionarska dozvola, odnosno dozvola za nošenje oružja, osim na gasne sprejeve i na uređaje za izazivanje elektrošokova (elektrošokere ili paralizatore). Članom 26. stav 1. Zakona o porezima na upotrebu, držanje i nošenje dobara propisano je da porez na registrovano oružje utvrđuje rešenjem nadležni organ, na osnovu podataka koje mu za oružje iz člana 21. ovog zakona dostavlja republički organ nadležan za unutrašnje poslove koji je izdao ispravu o registrovanju oružja, pri čemu je stavom 4. istog člana propisano da se nadležnost poreskog organa određuje prema mestu prebivališta, odnosno sedišta poreskog obveznika.
Članom 2. stav 1. Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji propisano je da se ovaj zakon primenjuje na sve javne prihode koje naplaćuje Poreska uprava, ako drugim poreskim zakonom nije drukčije uređeno. Članom 3. stav 2. Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji predviđeno je da se, ako ovim zakonom nije drukčije propisano, poreski postupak sprovodi po načelima i u skladu sa odredbama zakona kojim se uređuje opšti upravni postupak, odnosno u skladu sa odredbama zakona kojim se uređuje inspekcijski nadzor.
Članom 36. stav 3. Zakona o opštem upravnom postupku propisano je da organ može da preuzme postupanje u određenoj upravnoj stvari iz nadležnosti drugog organa ili da postupanje u određenoj upravnoj stvari prenese na drugi organ samo kad je to zakonom određeno.
Nakon sagledavanja činjenica utvrđenih u postupcima kontrole i razmatranja argumenata podnosilaca pritužbi i Poreske uprave, Zaštitnik građana smatra da će davanjem Mišljenja delovati preventivno, u cilju unapređenja rada organa uprave i unapređenja zaštite ljudskih sloboda i prava, u smislu člana 24. stav 2. Zakona o Zaštitniku građana.
Po oceni Zaštitnika građana, ne može se uvažiti stav Poreske uprave da je odstupanje od izričite zakonske odredbe o mesnoj nadležnosti poreskog organa posledica primene načela fakticiteta u poreskom postupku. Pomenuto načelo propisuje da se poreske činjenice utvrđuju prema njihovoj ekonomskoj suštini, pri čemu, ukoliko se simulovanim pravnim poslom prikriva neki drugi pravni posao, osnovu za utvrđivanje poreske obaveze čini disimulovani pravni posao.
U konkretnom slučaju, lica sa prebivalištem na području AP KIM nisu pribegla zaključenju bilo kakvog pravnog posla koji bi imao za cilj da prikrije neki drugi pravni posao, niti su preduzimala druge aktivnosti u cilju izbegavanja svojih obaveza. Iz razloga koji su opštepoznati, navedena lica borave u Republici Srbiji izvan mesta svog prebivališta na KIM, pri čemu ne osporavaju činjenicu da poseduju oružje u skladu sa zakonom. Njihova osnovna primedba odnosi se na uspostavljanje nadležnosti poreskog organa prema mestu njihovog boravišta, i pored toga što je članom 26. stav 4. Zakona o porezima na upotrebu, držanje i nošenje dobara izričito propisano da se nadležnost poreskog organa određuje prema mestu prebivališta, odnosno sedišta poreskog obveznika.
Zaštitnik građana podseća da odredbe člana 36. važećeg Zakona o opštem upravnom postupku predviđaju obaveznost pravila o stvarnoj i mesnoj nadležnosti. Naime, stvarna i mesna nadležnost organa ne mogu da se menjaju dogovorom organa, organa i stranaka ili samih stranaka. Organ pazi po službenoj dužnosti u toku celog postupka na svoju stvarnu i mesnu nadležnost i, ako nađe da nije nadležan, ustupa spise nadležnom organu. Organ može da preuzme postupanje u određenoj upravnoj stvari iz nadležnosti drugog organa, ili da postupanje u određenoj upravnoj stvari prenese na drugi organ samo kada je to zakonom određeno. Skoro istovetne odredbe sadrži i Zakon o opštem upravnom postupku koji se primenjivao u periodu kada je odlučivano o obavezama podnosilaca pritužbi, u svojim članovima 19. i 20. Kako su citirani propisi imperativnog karaktera, nije osnovan argument Poreske uprave da se njihova primena može otkloniti pozivanjem na načelo fakticiteta. Utvrđivanje poreskih činjenica prema njihovoj ekonomskoj suštini ne može se sprovoditi na uštrb odredaba o nadležnosti organa uprave, niti drugih procesnih normi koje su imperativnog karaktera.
Zaštitnik građana cenio je i okolnost da za određeni broj opština na području AP KIM, takođe iz opštepoznatih razloga, nisu formirane organizacione jedinice Poreske uprave, kao i da tamo gde jesu formirane, one ne raspolažu odgovarajućom podrškom za postupanje u ovim predmetima. Pomenute okolnosti znatno otežavaju zadatak Poreske uprave da blagovremeno utvrdi poreske obaveze u svim slučajevima u kojima su za to ispunjeni propisani uslovi. Kao posledica toga može se javiti i neravnopravan tretman građana koji ispunjavaju uslove za utvrđivanje poreza na registrovano oružje, u zavisnosti od toga da li u mestu njihovog prebivališta postoji ili ne postoji organizaciona jedinica Poreske uprave.
S obzirom na to da se na osnovu izjašnjenja Poreske uprave i informacija koje su Zaštitniku građana dostupne iz pritužbi zaključuje da se u praksi građani sa prebivalištem na KIM zadužuju porezom na registrovano oružje tako što filijale/ekspoziture Poreske uprave uspostavljaju svoju nadležnost prema mestu njihovog boravišta u Republici Srbiji van KIM, Zaštitnik građana smatra da je potrebno dopuniti postojeći pravni okvir, kako bi se mesna nadležnost mogla uspostaviti i na osnovu mesta boravišta poreskog obveznika, u situacijama kada kriterijum mesta prebivališta nije moguće primeniti ili za odstupanje od tog kriterijuma postoje drugi važni i opravdani razlozi. Na taj način, postojeća praksa poreskih organa bi se u potpunosti uskladila sa važećim propisima, pri čemu bi Poreska uprava bila u obavezi da obrazloži razloge zbog kojih u konkretnom slučaju nije primenila kriterijum mesta prebivališta, već se opredelila za supsidijarni kriterijum mesta boravišta.
U cilju izbegavanja situacija u kojima bi poreski obveznik za isto oružje u istoj kalendarskoj godini bio oporezovan i po mestu prebivališta i po mestu boravišta, Zaštitnik građana smatra celishodnim dopunu postojećeg pravnog okvira tako što bi se propisala obaveza poreskog organa koji je utvrdio obavezu prema mestu boravišta da o tome bez odlaganja obavesti poreski organ prema mestu prebivališta poreskog obveznika, ukoliko taj organ postoji.
Usvajanjem rešenja koja su predložena ovim Mišljenjem pravno bi se uredile opisane situacije, ali i sve druge situacije u kojima su građani iz različitih razloga prinuđeni da duži vremenski period borave izvan mesta svog prebivališta. Utvrđivanje poreskih obaveza prema mestu boravišta može u znatnoj meri olakšati informisanje poreskih obveznika o svojim obavezama, dostavljanje poreskih rešenja, korišćenje pravnih sredstava, kao i sve druge aktivnosti u odnosu sa poreskim organima.
Imajući u vidu zakonom utvrđene nadležnosti Ministarstva finansija, Zaštitnik građana upućuje ovo Mišljenje, u cilju preventivnog delovanja i saradnje, te unapređenja rada organa uprave i unapređenja zaštite ljudskih sloboda i prava.
Kopija Mišljenja dostaviće se Poreskoj upravi i podnosiocima pritužbi, radi informacije, imajući u vidu da su pružili značajan doprinos potpunijem i sveobuhvatnijem sagledavanju ovog pitanja u postupcima kontrole koji su prethodili upućivanju Mišljenja.
Izvor: sajt Zaštitnika građana (www.ombudsman.rs)