Početak roka zastarelosti potraživanja utvrđenih sudskom odlukom

U jednoj od novijih odluka Ustavnog suda od 16. juna 2022. godine, ovaj sud potvrdio je stav nekih redovnih sudova koja se odnosi na početak roka zastarelosti potraživanja utvrđenih sudskom odlukom.

U ovom tekstu daćemo prikaz ove odluke, a pre toga izložićemo relevatne odredbe kojima se Ustavni sud vodio.

1. Relevantne odredbe

Članom 361. Zakona o obligacionim odnosima (“Sl. listu SFRJ”, br. 29/78, 39/85, 45/89(USJ), 57/89, “Sl. listu SRJ”, br. 31/93 i “Sl. glasniku RS”, br. 18/2020) propisano je sledeće:

“(1) Zastarelost počinje teći prvog dana posle dana kad je poverilac imao pravo da zahteva ispunjenje obaveze, ako zakonom za pojedine slučajeve nije što drugo propisano.

(2) Ako se obaveza sastoji u tome da se nešto ne učini, da se propusti ili trpi, zastarelost počinje teći prvog dana posle dana kad je dužnik postupio protivno obavezi.”

Članom 379. istog zakona propisano je:

“(1) Sva potraživanja koja su utvrđena pravnosnažnom sudskom odlukom ili odlukom drugog nadležnog organa, ili poravnanjem pred sudom ili drugim nadležnim organom, zastarevaju za deset godina, pa i ona za koja zakon inače predviđa kraći rok zastarelosti.

(2) Međutim, sva povremena potraživanja koja proističu iz takvih odluka ili poravnanja i dospevaju ubuduće, zastarevaju u roku predviđenom za zastarelost povremenih potraživanja.”

Zakonom o izvršenju i obezbeđenju (“Sl. glasnik RS”, br. 106/2015, 106/2016-aut. tumačenje, 113/2017-aut. tumačenje, 54/2019 i 9/2020-aut. tumačenje) propisano je:

– da je izvršna isprava izvršna sudska odluka i sudsko poravnanje koji glase na davanje, činjenje, nečinjenje ili trpljenje (član 41. stav 1. tačka 1));

– da se potvrdom o izvršnosti utvrđuje da je odluka postala izvršna (član 44. stav 1.);

– da se rešenje o izvršenju može doneti kad je samo deo sudske ili upravne odluke ili poravnanja ili javnobeležničke isprave postao izvršan, u odnosu na taj deo (član 47. stav 3.);

– da se uz predlog za izvršenje prilaže izvršna isprava u originalu, overenoj kopiji ili prepisu, i druga isprava određena ovim zakonom, s tim što izvršna isprava mora da sadrži potvrdu o izvršnosti (član 59. stav 2.).

2. Odluka Ustavnog suda

U Odluci Ustavnog suda, između ostalog, navedeno je sledeće:

“Ustavni sud je izvršio uvid u dokumentaciju priloženu uz ustavnu žalbu, kao i spise predmeta Prvog osnovnog suda u Beogradu Ii. 8157/19, te je utvrdio sledeće činjenice i okolnosti od značaja za odlučivanje u ovoj ustavnopravnoj stvari:

Izvršni poverilac M. K, ovde podnosilac ustavne žalbe, podneo je 20. februara 2019. godine predlog za izvršenje Prvom osnovnom sudu u Beogradu protiv izvršnog dužnika Đ.K. iz Beograda, na osnovu pravnosnažne i izvršne presude Prvog opštinskog suda u Beogradu P. 8481/07 od 21. marta 2008. godine, radi namirenja novčanog potraživanja. Navedena presuda Prvog opštinskog suda u Beogradu P. 8481/07 od 21. marta 2008. godine je postala pravnosnažna 18. septembra 2008. godine, a izvršna 24. februara 2009. godine.

Prvi osnovni sud u Beogradu je rešenjem Ii. 8157/19 od 4. marta 2019. godine odredio predloženo izvršenje.

Viši sud u Beogradu je osporenim rešenjem Gži. 1391/19 od 16. maja 2019. godine usvojio žalbu izvršnog dužnika, obustavio postupak izvršenja i preinačio prvostepeno rešenje, tako što je odbio predlog za izvršenje. U obrazloženju osporenog drugostepenog rešenja je, pored ostalog, navedeno: da je izvršni poverilac podneo predlog za izvršenje 20. februara 2019. godine, na osnovu izvršne isprave – pravnosnažne i izvršne presude Prvog opštinskog suda u Beogradu P. 8481/07 od 21. marta 2008. godine, radi naplate novčanog potraživanja u iznosu od 240.000,00 dinara; da je navedena presuda postala pravnosnažna 18. septembra 2008. godine, te da je naplata predmetnog novčanog potraživanja zastarela, u smislu člana 379. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima, kojim je propisan desetogodišnji rok zastarelosti za sva potraživanja koja su utvrđena sudskom odlukom.

Prema stavu Evropskog suda za ljudska prava, koje je prihvatio i Ustavni sud, pravičnost suđenja ostvaruje se kroz isključenje proizvoljnosti u postupanju i odlučivanju od strane redovnih sudova, što podrazumeva obavezu tih sudova da se pridržavaju utvrđenih procesnih pravila tokom postupka. Naime, Evropski sud za ljudska prava je u presudi Sotiris i Nikos Koutras Attee protiv Grčke, broj predstavke 39442/98, od 16. novembra 2000. godine, pored ostalog, istakao da stranke uvek imaju pravo da očekuju da će se postojeća pravila primeniti na njihov slučaj (videti stav 20. pomenute presude). Ustavni sud smatra da je izneti stav od izuzetne važnosti, jer strankama u postupku omogućava da svoje ponašanje usklade sa postojećim pravilima, u kom slučaju na njihovoj strani postoji i legitimno očekivanje da se na njihov slučaj ta postojeća, predvidljiva pravila zaista i primene

U konkretnom slučaju, podnosilac ustavne žalbe je, u svojstvu izvršnog poverioca, podneo predlog za izvršenje 20. februara 2019. godine Prvom osnovnom sudu u Beogradu, na osnovu izvršne isprave – presude Prvog opštinskog suda u Beogradu P. 8481/07 od 21. marta 2008. godine, koja je postala pravnosnažna 18. septembra 2008. godine, a izvršna 24. februara 2009. godine.

Ustavni sud ukazuje da je nesporno da sva potraživanja koja su utvrđena pravnosnažnom sudskom odlukom, kao što je to slučaj u konkretnoj situaciji, zastarevaju za deset godina (član 379. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima), kao i da zastarelost počinje teći prvog dana posle dana kad je poverilac imao pravo da zahteva ispunjenje obaveze (član 361. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima). Međutim, pitanje kada je podnosilac ustavne žalbe, kao izvršni poverilac, imao pravo da zahteva ispunjenje obaveze iz navedene izvršne isprave, odnosno da podnese predlog za izvršenje, određeno je izvršnim zakonom, i to Zakonom o izvršenju i obezbeđenju iz 2015. godine, koji se primenjivao u konkretnom slučaju. Ustavni sud ukazuje da Zakon o izvršenju i obezbeđenju iz 2015. godine propisuje izvršnost sudske odluke, kao zakonski uslov za podnošenje predloga za izvršenje, i to nizom zakonskih odredaba: izvršna isprava je izvršna sudska odluka (član 41. stav 1. tačka 1)), rešenje o izvršenju može se doneti kad je samo deo sudske odluke postao izvršan, u odnosu na taj deo (član 47. stav 3.) i izvršna isprava mora da sadrži potvrdu o izvršnosti (član 59. stav 2.).”

3. Stav Ustavnog suda

Dakle, stav Ustavnog suda je da zastarelost potraživanja koja su utvrđena pravnosnažnom sudskom odlukom teče od sledećeg dana nakon njene izvršnosti, a ne pravnosnažnosti, jer zastarelost teče od prvog dana posle dana kad je poverilac imao pravo da zahteva ispunjenje obaveze.”

Izvor: Izvod iz propisa i odluke je preuzet iz programa „Propis Soft“ – Redakcija Profi Sistem Com.