Ovo su krivična dela koja su sinonim za korupciju, a u našem Krivičnom zakoniku definisana su članom 367. i 368. Vrlo su teško dokaziva, a razlog tome treba tražiti u opredeljenju zakonodavca da sankcioniše i primaoca i davaoca mita. Naravno, kod takvih inkriminacija, interes ni jedne strane nije da prijavi, prizna ili da na bilo koji način pomogne otkrivanju i dokazivanju ovih krivičnih dela.
Primanje mita
Članom 367. Krivičnog zakonika krivično delo primanje mita je definisano na sledeći način:
(1) „Službeno lice koje neposredno ili posredno (ovo je najnovija izmena) zahteva ili primi poklon ili drugu korist ili koje primi obećanje poklona ili druge koristi za sebe ili drugog da u okviru svog ovlašćenja izvrši službenu radnju koju ne bi smelo izvršiti ili da ne izvrši službenu radnju koju bi moralo izvršiti, kazniće se zatvorom od dve do dvanaest godina“.
(2) „Službeno lice koje neposredno ili posredno zahteva ili primi poklon ili drugu korist ili koje primi obećanje poklona ili druge koristi za sebe ili drugog da u okviru svog službenog ovlašćenja izvrši službenu radnju koju bi moralo izvršiti ili da ne izvrši službenu radnju koju ne bi smelo izvršiti, kazniće se zatvorom od dve do osam godina“.
(3) „Službeno lice koje izvrši delo iz st.1. ili 2. ovog člana u vezi sa otkrivanjem krivičnog dela, pokretanjem ili vođenjem krivičnog postupka, izricanjem ili izvršenjem krivične sankcije, kazniće se zatvorom od tri do petnaest godina“.
(4) „Službeno lice koje posle izvršenja, odnosno neizvršenja službene radnje, navedene u st.1. do 3 ovog člana, a u vezi s njom, zahteva ili primi poklon ili drugu korist, kazniće se zatvorom od tri meseca do tri godine“.
Iz ovog zaključujemo da naš Zakonik predviđa više oblika primanja mita, koji oblici se međusobno mogu razlikovati po službenim radnjama povodom kojih se prima mito. Tako razlikujemo pravo pasivno podmićivanje (primanje mita da bi se izvršila nezakonita službena radnja), nepravo pasivno podmićivanje (primanje mita da bi se izvršila zakonita službena radnja) i naknadno podmićivanje (primanje mita posle izvršenja službene radnje).
Zajedničko za sve ove oblike je upravo zahtevanje ili primanje pokolona ili druge koristi, ili u primanju obećanja poklona ili druge koristi.
Poklon može biti svaka imovinska vrednost i može se sastojati ne samo u novcu, što je i najčešće, već i u umetničkim slikama i drugim pokretnim stvarima, ali i u nepokretnim stvarima.
Što se tiče drugih koristi pod njima treba smatrati sva ona primanja imovinskog ili neimovinskog karaktera koja ostvaruje učinilac dela, a ne podvode se pod poklon. Tako na primer, to može biti napredovanje u službi, dobijanje kredita neosnovano, i dr.
Vrednost poklona, druge koristi nije od značaja za postojanje ovog krivičnog dela. Međutim, ona svakako mora biti vredna pažnje prilikom odlučivanja imali ovog krivičnog dela, jer ukoliko je ona beznačajna, onda u tim slučajevima ne može se reći da je to lice nešto uradilo ili propustilo da uradi zbog takvog poklona.
Pravo pasivno podmićivanje
Kako smo već naveli, to je slučaj kada službeno lice neposredno ili posredno zahteva ili primi poklon ili drugu korist ili koje primi obećanje poklona ili druge koristi za sebe ili drugog da u okviru svog ovlašćenja izvrši službenu radnju koju ne bi smelo izvršiti ili da ne izvrši službenu radnju koju bi moralo izvršiti.
Poklon se može zahtevati usmeno ili pismeno, ali i svakom drugom radnjom iz koje se na nesumnjiv način može zaključiti da se zahteva poklon ili druga korist. Kod ovog oblika, mito se zahteva ili prima u vezi sa nezakonitim ponašanjem službenog lica u vršenju službene dužnosti. Ovaj oblik podmićivanja moguć je uvek kada službeno lice raspolaže sa službenim ovlašćenjima. Mito je motiv nezakonitog ponašanja službenog lica, te ukoliko je neko službeno lice primilo poklon po nekom drugom osnovu, neće postojati ovo krivično delo. Ovde je značajno naglasiti, iako je Zaknik u tom smislu jasan, da je delo svršeno samim zahtevanjem ili primanjem mita, odnosno obećanja mita, zbog čega nije moguć pokušaj ovog krivičnog dela.
Nepravo pasivno podmićivanje
Prema radnji izvršenja ovaj oblik primanja mita je isti kao prethodni oblik, ali je razlika u tome što se mito zahteva ili prima da bi se u okviru svog službenog ovlašćenja izvršila službena radnja koja bi se morala izvršiti, odnosno da se ne izvrši službena radnja koja se ne bi smela izvršiti. Dakle, u ovom slučaju službeno lice najčešće želi da svoj rad višestruko naplati, što od svog poslodavca, tako i od lica kojim je inače na osnovu plate koje prima dužno bez ikakve naknade da pruža usluge u ime države.
Naknadno podmićivanje
Ovo je specifičan oblik pasivnog podmićivanja gde ne postoji uzajmna veza u tom smislu da je službeno lice bilo motivisano zahtevanim ili primljenim mitom, ali veza postoji i ispoljava se u tome što se poklon ili druga korist zahtevaju ili primaju u vezi sa službom što je i osnovni razlog inkriminacije ovakvih radnji.
Zbog značaja, a veravatno i zbog učestalosti ovakvih pojava, zakonodavac je propisao i teži oblik ovog krivičnog dela, u slučaju kada se ono vrši u vezi sa otkrivanjem krivičnog dela, pokretanjem ili vođenjem krivičnog postupka, izricanjem ili izvršenjem krivične sankcije.
Treba naglasiti da izvršioci ovog krivičnog dela, pored službenog lica, mogu biti i odgovorno lice u preduzeću, ustanovi ili drugom subjektu.
Na kraju, propisano je da će se primljeni poklon ili imovinska korist oduzeti.
Davanje mita
Naravno, da nema davalaca, ne bi bilo ni primalaca mita.
Krivično delo davanje mita definisano je članom 368. Krivičnog zakonika na sledeći način:
(1)„ Ko službenom licu ili drugom licu učini, ponudi ili obeća poklon ili drugu korist da službeno lice u okviru svog službenog ovlašćenja izvrši službenu radnju koju ne bi smelo izvršti ili da ne izvrši službenu radnju koju bi moralo izvršiti ili ko posreduje pri ovakvom podmićivanju službenog lica, kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina.
(2)„Ko službenom licu ili drugom licu učini, ponudi ili obeća poklon ili drugu korist da službeno lice u okviru svog službenog ovlašćenja izvrši službenu radnju koju bi moralo izvršiti ili da ne izvrši službenu radnju koju ne bi smelo izvršti ili ko posreduje pri ovakvom podmićivanju službenog lica, kazniće se zatvorom do tri godine.
Ovim delo se takođe ugrožava zakonito vršenje službe, ali se to čini „spolja“.
Po svojim obeležjima slično je delu primanje mita, ali se ovde radi o aktivnom podmićivanju.
Imamo tri oblika ovog krivčnog dela:
Pravo aktivno podmićivanje, koje postoji kada se službenom licu učini, ponudi ili obeća poklon ili druga korist da bi izvršilo nezakonitu radnju, odnosno da ne bi izvršilo zakonitu radnju.
Nepravo aktivno podmićivanje, koji oblik se od prethodnog razlikuje samo po tome što se traži izvršenje zakonite radnje, odnosno neizvršenje zakonite radnje.
Posredovanje u davanju mita, kao treći oblik davanja mita podrazumeva svaku radnju kojom neko drugo lice doprinosi da se poklon ili neka druga korist obećaju, nude ili učine. Može se sastojati u uspostavljanju veze između davaoca i primaoca mita, prenošenjem poruka, saopštavanjem uslova i dr.
Pod pojmom poklona i druge koristi treba razumeti ono što je već rečeno kod krivičnog dela primanje mita.
Zakonik u četvrtom stavu predviđa fakultativnu mogućnost oslobođenja učinioca od kazne, ako prijavi delo pre nego što je saznao da je ono otkriveno. Ovo je još jedan način da se upravo krivično delo primanje mita na lakši način dokaže.
Kao i kod primanja mita, odredbe ovog člana primenjuju se i kad je mito dato, ponuđeno ii obećano odgovornom licu u preduzeću, ustanovi ili drugom subjektu.
Poklon, odnosno druga korist koji budu oduzeti od lica koje je primilo mito mogu se, u slučaju da davalac mita prijavi delo pre nego što je saznao da je ono otkriveno, vratiti licu koje je dalo mito.