Zakonom o zaštiti korisnika finansijskih usluga („Sl. glasnik RS“, br. 36/2011 i 139/2014) propisano je da se finansijske usluge moraju oglašavati na jasan i razumljiv način, a oglašavanje ne može sadržati netačne informacije, odnosno informacije koje mogu stvoriti pogrešnu predstavu o uslovima pod kojima korisnik koristi ove usluge. Istim je propisano i da Narodna banka Srbije (u daljem tekstu: NBS) može propisati bliže uslove oglašavanja finansijskih usluga.
U skladu sa navedenim na sajtu NBS objavljen je Nacrt Odluke o bližim uslovima oglašavanja finansijskih usluga kojom se bliže propisuju uslovi oglašavanja finansijskih usluga, i to načela oglašavanja, uslovi oglašavanja u elektronskim i štampanim medijima, uslovi internet oglašavanja, oglašavanja na otvorenim površinama, kao i direktnog oglašavanja i drugih oblika oglašavanja, obaveze i odgovornosti davaoca finansijskih usluga u vezi sa oglasnom porukom, kao i druga pitanja koja se odnose na oglašavanje ovih usluga.
Značenje osnovnih pojmova
Pojedini pojmovi, u smislu ove odluke, imaju sledeće značenje:
1) finansijska usluga je usluga koju banka pruža korisnicima ovih usluga po osnovu ugovora o kreditu, ugovora o depozitu, ugovora o izdavanju i korišćenju kreditnih kartica, ugovora o dozvoljenom prekoračenju po računu, te druga usluga koju banka pruža u skladu sa zakonom, usluga koju davalac finansijskog lizinga pruža korisnicima po osnovu ugovora o finansijskom lizingu, kao i usluga davanja kredita ili dozvoljenog prekoračenja računa koju pruža pružalac platnih usluga ili izdavalac elektronskog novca koji nije banka;
2) davalac finansijskih usluga je banka, davalac finansijskog lizinga, kao i pružalac platnih usluga ili izdavalac elektronskog novca koji nije banka kada, u skladu sa zakonom kojim se uređuju platne usluge, pruža uslugu davanja kredita ili dozvoljenog prekoračenja računa;
3) prosečan korisnik je četrdesetrogodišnjak sa stečenim srednjim obrazovanjem, bez posebnih znanja i iskustava u oblasti korišćenja finansijskih usluga, osim ako iz oglasne poruke jasno ne proizlazi da ju je davalac finansijskih usluga namenio nekoj posebnoj kategoriji korisnika;
4) oglašavanje u elektronskim medijima je oglašavanje u programskim sadržajima radija i televizije, kao i u programskim sadržajima dostupnim na zahtev putem mreža elektronske komunikacije, u zamenu za novčanu ili drugu naknadu;
5) oglašavanje u štampanim medijima je oglašavanje u dnevnim i periodičnim novinama i drugim štampanim sredstvima javnog informisanja, kao i u digitalnim izdanjima ovih novina, odnosno drugih sredstava javnog informisanja – koja su jednaka štampanom izdanju i dostupna na zahtev korisnicima putem interneta;
6) oglašavanje na otvorenim površinama je oglašavanje putem sredstva podesnog za upućivanje oglasne poruke javnosti, postavljenog na površinama koje su izvan zatvorenog prostora, koje su dostupne javnosti, odnosno neodređenom broju primalaca (pano (bilbord), plakat, displej, svetleće oznake i sl.);
7) internet oglašavanje je oglašavanje na internet prezentaciji, društvenoj mreži, aplikaciji, odnosno putem drugog vida internet komunikacije;
8) direktno oglašavanje je upućivanje oglasne poruke imenovanom ili na drugi način pojedinačno određenom korisniku, i to: – na daljinu, putem dostave pismena ili drugih adresiranih pošiljki, ubacivanjem pošiljki u kućni sandučić za poštu ili na drugi način ostavljanje u određenom stambenom ili poslovnom prostoru, elektronskom poštom ili drugim vidom neposredne elektronske komunikacije, ili – neposrednim obraćanjem, uručivanjem materijala koji sadrži oglasnu poruku ili na drugi način putem lične komunikacije (prezentacija, promocija, putem telefona i sl.);
9) oglasna poruka je obaveštenje koje čini sadržaj oglašavanja, bez obzira na oblik, način ili sredstvo putem kojeg se prenosi;
10) prenosilac oglasne poruke je lice koje prenosi oglasnu poruku preko sredstava čiji je vlasnik, medija čiji je izdavač ili domena čiji je registrant, ili koji ima pravo korišćenja ili neko drugo pravo na tim sredstvima i domenima na osnovu koga je ovlašćen da prenosi oglasne poruke, kao i organizator javnih manifestacija i događaja na kojima se prenose oglasne poruke;
11) oglasna deklaracija je isprava koja sadrži podatke koji identifikuju davaoca finansijskih usluga kao oglašivača, zatim prenosioca oglasne poruke, sadržaj oglasne poruke i predviđeni period i način oglašavanja – koju oglašivač dostavlja prenosiocu oglasne poruke.
Načela oglašavanja
Kao što je navedeno u uvodu ovog teksta, finansijske usluge moraju se oglašavati na način koji je jasan i razumljiv prosečnom korisniku, a oglašavanje ne može sadržati netačne informacije, odnosno informacije koje prosečnom korisniku mogu stvoriti pogrešnu predstavu o uslovima pod kojima se koriste ove usluge. Sve navedeno postiže se poštovanjem sledećih načela:
– nesumnjivost identifikacije davaoca finansijskih usluga – u oglasnoj poruci mora biti nedvosmisleno označen davalac finansijskih usluga čije se finansijske usluge promovišu tom porukom, i to navođenjem njegovog poslovnog imena, skraćenog poslovnog imena ili naziva iz poslovnog imena, sa znakom zaštićenim žigom ili bez tog znaka);
– istinitost informacija koje sadrži oglasna poruka – podaci sadržani u ovoj poruci moraju biti tačni i ažurni, kao i da ne smeju biti prikazani na način kojim se obmanjuje ili je verovatno da može biti obmanut prosečan korisnik, odnosno kojim se iskrivljuju činjenice.
Suprotnim ovom načelu smatraće se naročito: tvrdnja (čak i kada je tačna) da će finansijska usluga koja se promoviše biti raspoloživa u kratkom roku ili da će biti raspoloživa u kratkom roku pod određenim uslovima, kojom se prosečan korisnik, stvaranjem opšteg utiska ili na drugi način, dovodi ili preti da dovede u zabludu u pogledu dostupnosti usluge istih ili sličnih obeležja i time navodi da odluku o zaključenju ugovora o toj usluzi donese bez odlaganja; tvrdnja da će finansijska usluga koja se promoviše biti raspoloživa u kratkom roku ili da će biti raspoloživa u kratkom roku pod određenim uslovima, čiji je cilj da se korisniku uskrati prilika ili vreme potrebno za odgovarajući nivo obaveštenosti o ovoj usluzi kod donošenja odluke o zaključenju ugovora o toj usluzi.);
– transparentnost informacija koje sadrži oglasna poruka – u ovoj poruci ne smeju biti izostavljene niti prikrivene one informacije koje su neophodne da bi se u svakom konkretnom slučaju mogla jasno proceniti svojstva finansijske usluge koja davalac finansijskih usluga ističe u toj poruci.
Suprotnim ovom načelu smatraće se naročito oglašavanje: kod koga, sa aspekta prosečnog korisnika, nije jasno o kojoj vrsti finansijske usluge je reč, odnosno koja je njena priroda ili svrha; kod koga se promoviše više finansijskih usluga različitih svojstava koje nisu razdvojene na način koji prosečnom korisniku omogućava da napravi jasnu razliku između tih usluga; kod koga je za finansijsku uslugu koja se nudi pod promotivnim uslovima u određenom periodu – podatak o roku važenja te ponude izostavljen ili prikriven; kod koga je za finansijsku uslugu koja omogućava korisniku umanjenje iznosa mesečne rate u određenom periodu (npr. zbog postojanja grejs perioda, produženja roka otplate itd.) podatak o načinu na koji se obezbeđuje takvo umanjenje izostavljen ili prikriven;kod koga je za finansijsku uslugu čije korišćenje omogućava korisniku da pod povlašćenim uslovima koristi i određene dodatne usluge davaoca finansijskih usluga, odnosno da uživa određene koristi – izostavljen ili prikriven podatak o naknadama i troškovima u vezi s korišćenjem tih dodatnih usluga ili podatak o tome da je korisnik obavezan da prestane s korišćenjem takvih dodatnih usluga ili da davaocu finansijskih usluga vrati određenu korist koju je dobio, odnosno nadoknadi određenu štetu – u slučaju da ugovor o finansijskoj usluzi koja se promoviše raskine pre isteka perioda koji je predviđen kao minimalni period za koji se korisnik obavezuje da će ostati u ugovorom odnosu s tim davaocem finansijskih usluga.;
– izbalansiranost informacija koje sadrži oglasna poruka – u oglasnoj poruci informacije treba da budu uočljive približno jednako kao i svojstva finansijske usluge koja davalac finansijskih usluga ističe u toj poruci;
– primerenost sadržaja i poštovanje profesionalne etike – oglasna poruka ne sme da sadrži izjave ili vizuelno predstavljanje koji se mogu smatrati uvredljivim, diskriminatornim ili suprotnim dobrim poslovnim običajima lojalne konkurencije i profesionalnoj etici.
Suprotnim dobrim poslovnim običajima lojalne konkurencije i profesionalnoj etici smatraju se naročito izjave i vizuelno predstavljanje: kojim se poziva na bojkotovanje drugog davaoca finansijskih usluga, odnosno prekidanje ili neuspostavljanje odnosa s njim; kojim se zloupotrebljavaju ugled drugog davaoca finansijskih usluga ili oznake po kojima se taj davalac finansijskih usluga prepoznaje ili izdvaja ili koje na drugi sličan način škodi ili je verovatno da će naškoditi tom davaocu finansijskih usluga; kojim se omalovažavaju ili obezvređuju oznake, proizvodi, usluge ili aktivnosti po kojima se drugi davalac finansijskih usluga prepoznaje ili izdvaja, kao i okolnosti u kojima se taj davalac finansijskih usluga nalazi; kojima se finansijska usluga predstavlja na zbunjujući način, odnosno na način kojim se otežava njeno razlikovanje od finansijskih usluga, žigova ili oznaka drugog davaoca finansijskih usluga.
Oglašavanje u elektronskim i štampanim medijima, internet oglašavanje i oglašavanje na otvorenim površinama
U elektronskim medijima oglasna poruka mora biti emitovana u trajanju koje je dovoljno da prosečan korisnik njenu sadržinu može nesmetano pročitati, odnosno čuti.
Kod internet oglašavanja koje se vrši putem slika sa ili bez zvuka ili putem zvuka oglasna poruka mora biti emitovana u trajanju koje je dovoljno da prosečan korisnik njenu sadržinu može nesmetano pročitati, odnosno čuti.
Tekst koji sadrži oglasna poruka koja se emituje u elektronskim medijima ili putem internet oglašavanja, kao i oglasna poruka koja se objavljuje u štampanim medijima ili putem oglašavanja na otvorenim površinama ne sme biti ispisan slovima (drugim karakterima) manjim od onih koji su za tu vrstu oglašavanja utvrđeni u prilogu (koji čini sastavni deo ove odluke) i mora da sadrži reči: „za sve dodatne informacije možete se obratiti (naziv davaoca finansijskih usluga)“ ili slično. Tekst, isključivo pod uslovima koji su utvrđeni ovom odlukom, može sadržati sledeće reči:
– „beskamatni“, „bez kamate“, „0% kamate“ i slično – samo ako se od korisnika ne naplaćuje kamata i ako su svi uslovi pod kojima se odobrava kredit, odnosno zaključuje ugovor o drugoj finansijskoj usluzi, kao i svi troškovi i naknade – jednako uočljivo prikazani;
– „bez troškova“, „bez naknada“, „0 troškova“, „besplatni“ i slično – samo ako se od korisnika ne naplaćuju ni kamata, ni naknade ni drugi troškovi i ako zaključenje ugovora o kreditu, odnosno drugoj finansijskoj usluzi nije uslovljeno zaključenjem drugog ugovora ili bilo čime što predstavlja trošak za korisnika ili stvara drugu obavezu;
– „bez inicijalnog depozita“ ili slično – samo ako ne postoji obaveza polaganja depozita kao uslov za korišćenje kredita ili druge finansijske usluge;
– „garantovano odobrenje“ ili slično – samo ako zaključenje ugovora o kreditu, odnosno drugoj finansijskoj usluzi ne zavisi od ispunjavanja određenih uslova koji se odnose na kreditnu sposobnost korisnika ili drugih uslova koje korisnik mora ispuniti;
– „uz poklon“, „na dar“ ili slično – samo ako se od korisnika ne zahteva da pod određenim uslovima ili okolnostima nadoknadi ili vrati korist koja mu je na taj način učinjena zbog zaključenja ugovora o finansijskoj usluzi;
– „vraćamo vaš novac“ ili slično – samo ako se korisniku u potpunosti vraćaju sredstva koja je uplatio;
– „na naš račun“, „mi plaćamo“, „mi snosimo“ ili slično – samo ako davalac finansijskih usluga snosi sve troškove ili deo troškova, pod uslovom da je odgovarajući deo troškova koji pada na teret korisnika jednako uočljivo prikazan;
– „novi korisnik“ ili slično bez bližih informacija – samo ako je jedini uslov za zaključenje ugovora o finansijskoj usluzi to da korisnik u trenutku zaključenja nije u ugovornom odnosu po osnovu korišćenja finansijskih usluga, odnosno platnih usluga s tim davaocem finansijskih usluga;
– „najniža na tržištu“, „najviša na tržištu“, „najbolji uslovi na tržištu“ ili slično – samo ako su konkretni uslovi korišćenja finansijske usluge koji potkrepljuju takvu tvrdnju jednako uočljivo prikazani kao i ta tvrdnja.
Direktno oglašavanje i ostali oblici oglašavanja
Pre otpočinjanja reklamne kampanje koja uključuje postere, brošure, flajere, liflete, letke i sl. koji se postavljaju, odnosno distribuiraju u poslovnicama davaoca finansijskih usluga ili kampanje koja uključuje direktno oglašavanje – davalac finansijskih usluga dužan je da NBS dostavi kopiju primerka tog reklamnog materijala u elektronskom obliku.
Uslovi oglašavanja pojedinih finansijskih usluga
1. Oglasna poruka kojom se promovišu usluge koje banka pruža po osnovu ugovora o kreditu, ugovora o izdavanju i korišćenju kreditnih kartica, ugovora o dozvoljenom prekoračenju po računu, kao i druge kreditne usluge, a koja sadrži kamatnu stopu ili bilo koji numerički podatak koji se odnosi na cenu ili prihod – mora sadržati reprezentativni primer s jasno i precizno navedenim podacima o: vrsti kredita; visini i promenljivosti godišnje nominalne kamatne stope; efektivnoj kamatnoj stopi (čiji iznos mora biti prikazan tako da bude uočljiviji od ostalih podataka); valuti u kojoj se ugovara kredit; periodu na koji se ugovara kredit; kriterijumima za indeksiranje kredita; ukupnom iznosu kredita; svim troškovima koji padaju na teret korisnika.
Navedeno se primenjuje i na oglasnu poruku kojom se promovišu usluge davanja kredita ili dozvoljenog prekoračenja računa koje pruža pružalac platnih usluga ili izdavalac elektronskog novca koji nije banka.
2. Oglasna poruka kojom se promovišu usluge koje banka pruža po osnovu ugovora o depozitu, a koja sadrži kamatnu stopu ili bilo koji numerički podatak koji se odnosi na cenu ili prihod – mora sadržati reprezentativni primer s jasno i precizno navedenim podacima o: vrsti depozita; visini i promenljivosti godišnje nominalne kamatne stope; efektivnoj kamatnoj stopi (čiji iznos mora biti prikazan tako da bude uočljiviji od ostalih podataka); valuti u kojoj se ugovara depozit; periodu na koji se ugovara depozit; kriterijumima za indeksiranje depozita; ukupnom iznosu koji će korisnik podići na kraju ugovornog perioda; svim troškovima koji padaju na teret korisnika, uključujući troškove u slučaju prevremenog povlačenja depozita. Oglasna poruka ne može sadržati podatke o kamatnoj stopi koja nije garantovana, odnosno koja se ne zaračunava na ceo iznos depozita.
3. Oglasna poruka kojom se promovišu usluge koje davalac finansijskog lizinga pruža po osnovu ugovora o finansijskom lizingu, a koja sadrži kamatnu stopu ili bilo koji numerički podatak koji se odnosi na cenu – mora sadržati reprezentativni primer s jasno i precizno navedenim podacima o: predmetu lizinga; visini i promenljivosti godišnje nominalne kamatne stope; efektivnoj kamatnoj stopi (čiji iznos mora biti prikazan tako da bude uočljiviji od ostalih podataka); valuti u kojoj se ugovara lizing; periodu na koji se ugovara lizing; kriterijumima za indeksiranje lizinga; bruto nabavnoj vrednosti predmeta lizinga, visini učešća i ukupnom iznosu neto finansiranja; broju i iznosu rata lizing naknade, kao i periodu u kome rate dospevaju za naplatu (mesečno, tromesečno i sl.); svim troškovima koji padaju na teret korisnika.
Obaveze i odgovornosti davaoca finansijskih usluga u vezi sa oglasnom porukom
Ako će oglašavati novi proizvod čije se uvođenje planira u smislu odluke kojom se uređuje upravljanje rizicima banke – banka je dužna je da, uz obaveštenje i dokumentaciju koje NBS dostavlja u skladu s tom odlukom, dostavi i informaciju o tome na koji način će se vršiti oglašavanje (u elektronskim medijima, štampanim medijima, putem internet oglašavanja, oglašavanja na otvorenim površinama i/ili direktnim oglašavanjem), kao i predlog oglasne poruke.
Davalac finansijskih usluga:
– odgovoran je za sve postupke prenosioca oglasne poruke i za svaki njegov propust u vezi sa oglašavanjem finansijskih usluga koje pruža a koje je predmet ove odluke;
– dužan je da obezbedi da odredbama ugovora zaključenog s prenosiocem oglasne poruke obaveze ugovornih strana budu jasno i precizno utvrđene na način kojim se obezbeđuje da davalac finansijskih usluga postupa u skladu sa odredbama ove odluke, kao i da svaki takav ugovor sadrži odredbu koja omogućava davaocu finansijskih usluga da ga jednostrano raskine ako to naloži NBS i u skladu s tim nalogom;
– ako u postupku kontrole utvrdi da davalac finansijskih usluga ne postupa u skladu sa ovom odlukom – NBS može naložiti davaocu finansijskih usluga da u određenom roku raskine ugovor zaključen s prenosiocem oglasne poruke, kao i da prekine sa objavljivanjem, odnosno emitovanjem oglasne poruke,
– dužan je da čuva oglasnu deklaraciju i nakon prestanka oglašavanja, odnosno da je u svakom trenutku, na zahtev NBS, dostavi.
Prelazne i završne odredbe
Prelaznim i završnim odredbama propisano je da oglasne poruke koje su objavljene, odnosno emitovane do dana stupanja na snagu ove odluke a čiji period oglašavanja utvrđen u oglasnoj deklaraciji ističe najkasnije 1. juna 2019. godine mogu nastaviti da se do isteka tog perioda emituju u skladu s propisima koji su važili do dana stupanja na snagu ove odluke.
Davalac finansijskih usluga dužan je da oglasne poruke koje su objavljene, odnosno emitovane do dana stupanja na snagu ove odluke a čiji period oglašavanja utvrđen u oglasnoj deklaraciji ističe posle 1. juna 2019. godine – uskladi sa odredbama ove odluke najkasnije do 1. juna 2019. godine.
Davalac finansijskih usluga dužan je da postere, brošure, flajere, liflete, letke i sl. koji su postavljeni, odnosno distribuirani u njegovim poslovnicama do dana stupanja na snagu ove odluke – uskladi sa odredbama ove odluke najkasnije do 1. juna 2019. godine.
Ova odluka objavljuje se u „Službenom glasniku RS“ i stupa na snagu 1. aprila 2019. godine.
Izvor: Narodna banka Srbije (www.nbs.rs)
Izvor: Izvod iz zakona je preuzet iz programa „Propis Soft“, Redakcija Profi Sistem Com