Da li vreme provedeno na radu utiče na trajanje godišnjeg odmora?

Ovaj tekst je ekstrakt iz stručnog komentara „Kako vreme provedeno na radu utiče na trajanje godišnjeg odmora?“, koji je u celosti objavljen u časopisu Rad, prava i obaveze, br. 12, februar 2024. god.

Konkretan povod za navedeno razmatranje je Mišljenje Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja – Komisije za praćenje i primenu Posebnog kolektivnog ugovora za socijalnu zaštitu u Republici Srbiji, br. 04/2017 od 31. marta 2017. god. U stvari, ovde je reč o tumačenju pojmova koje nalazimo u zakonima i podzakonskim aktima, te kolektivnim ugovorima i opštim aktima poslodavaca. Dakle, ovde je reč o nečemu što predstavlja pogled na temu i tumačenje, koje u gotovo istovetnom obliku možemo naći i u mišljenima drugih organa, pa i nekih sudova. Iako je konkretno mišljenje koje ovde razmatram dato davno, i više ne važi kolektivni ugovor koji je tumačen tada, nije dato drugačije mišljenje niti se u samom ugovoru nešto promenilo. Znači, mišljenje je aktuelno i dalje.

U svojim tekstovima neprestano ukazujem na ono u čemu zakonodavna vlast, sudovi, tužilaštva, državni organi, nezavisna regulatorna tela i svi ostali, neprestano greše u pisanju i tumačenju propisa. Godišnjim odmorima bavio sam se i ranije u raznim komentarima  (npr. „Kada se stiče pravo na godišnji odmor i šta ako se koristi  u delovima?“ koji je prvobitno objavljen u časopisu Advokatska Kancelarija, broj 66, februar 2020. god., te Kako se godišnji odmor koristi u delovima?), jer to jeste uvek aktuelna tema. Nažalost, regulativa u vezi s tim nije urađena kako spada.

Inače, sve ograde date u napomeni na stranici „PRAVILA KORIŠĆENJA PRAVNOG PORTALA“, odnosno koje sam davao u prethodnim autorskim tekstovima objavljenim na Pravnom portalu (u vezi očekivanja, namera, motiva, svrhe i manira pisanja teksta, odsustva namere izvrgavanja ruglu i optuživanja, o tome šta predstavlja izneto, rodne i polne neutralnosti upotrebljenih izraza, itd.), važe i ovde. Svi tekstovi koje navodim dostupni su (ili će biti uskoro) na Pravnom portalu (u celini ili u delovima, kao ekstrakti).

1. O čemu je reč?

Gore navedeno mišljenje je dato po zahtevu Republičkog zavoda za socijalnu zaštitu, kojim se traži mišljenje o primeni člana 26. stav 2. tačka 1) alineja 1. Posebnog kolektivnog ugovora za socijalnu zaštitu u Republici Srbiji („Sl. glasnik RS“, br. 11/2015), a vezano za konkretno pitanje, da li se u dužinu trajanja godišnjeg odmora računaju godine rada ostvarene u radnom odnosu u svim ustanovama socijalne zaštite, da li se računaju godine ostvarene u radnom odnosu i kod ostalih korisnika javnih sredstava i u privatnom sektoru. Iako je u međuvremenu zaključen novi Poseban kolektivni ugovor za socijalnu zaštitu u Republici Srbiji („Sl. glasnik RS“, br. 29/2019 i 60/2020),  koji važi do 19. aprila 2024. god. na osnovu Sporazuma o produženju roka važenja Posebnog kolektivnog ugovora za socijalnu zaštitu u Republici Srbiji („Sl. glasnik RS“, br. 28/23), mišljenje je i dalje aktuelno jer su odredbe čl. 26. stav 2. tačka 1) alineja 1. identične kao u starom kolektivnom ugovoru.

Citiraću u celosti ono što predstavlja napred pomenuto mišljenje:

„Članom 26. stav 2. tačka 1) alineja 1. Posebnog kolektivnog ugovora za socijalnu zaštitu u Republici Srbiji propisano je uvećanje godišnjeg odmora zaposlenima po osnovu radnog iskustva, odnosno za svake tri godine rada provedene u radnom odnosu – jedan dan.

Pod radnim odnosom, u skladu sa članom 30. Zakona o radu, podrazumeva se ugovorni odnos koji se zasniva zaključivanjem ugovora o radu između zaposlenog i poslodavca. Zaposleni, u smislu ovog zakona, je fizičko lice koje je u radnom odnosu kod poslodavca, a poslodavac je domaće, odnosno strano pravno ili fizičko lice koje zapošljava, odnosno radno angažuje, jedno ili više lica (član 5. Zakona o radu).

To dalje znači da pravo na uvećanje godišnjeg odmora po navedenom osnovu ima zaposleni samo po osnovu vremena provedenog u radnom odnosu. Za vreme koje je zaposleni proveo na radu van radnog odnosa nema pravo uvećanje godišnjeg odmora.

Prema tome, zaposleni ima pravo na uvećanje godišnjeg odmora shodno članu 26. stav 2. tačka 1) alineja 1. Posebnog kolektivnog ugovora za socijalnu zaštitu u Republici Srbiji samo za vreme provedeno na radu u radnom odnosu (vreme za koje je imao ugovor o radu na određeno i neodređeno vreme), bez obzira da li je u pitanju ustanova socijalne zaštite ili neko drugo pravno lice u javnom ili privatnom sektoru.

Napominjemo da vreme za koje je lice bilo osigurano po osnovu obavljanja samostalne delatnosti ne predstavlja vreme provedeno na radu po osnovu radnog odnosa, te za to vreme zaposleni ne može ostvariti pravo na uvećanje godišnjeg odmora shodno navedenom članu Posebnog kolektivnog ugovora za socijalnu zaštitu u Republici Srbiji.

Sa iznetog, Komisija za praćenje i primenu Posebnog kolektivnog ugovora za socijalnu zaštitu u Republici Srbiji je mišljenja da se dužina godišnjeg odmora uvećava shodno članu 26. stav 2. tačka 1) alineja 1. Posebnog kolektivnog ugovora za socijalnu zaštitu u Republici Srbiji tako što se zakonski minimum od 20 radnih dana uvećava po osnovu radnog iskustva za svake tri godine rada u radnom odnosu – jedan dan, a da se pod radnim odnosom podrazumeva ugovorni odnos koji se zasniva zaključivanjem ugovora o radu između zaposlenog i poslodavca.“.

2. Šta je tumačeno?

Ovde je reč o tumačenju odredbi koje predviđaju da se zakonski minimum od 20 radnih danagodišnjeg odmora, može uvećati po raznim osnovima, između ostalog i onim iz  tačke (čijih se tumačenje traži) koja u celosti glasi:

„1) radnog iskustva:

– za svake tri godine rada u radnom odnosu – jedan dan;

– zaposlenom sa preko 30 godina provedenih u radnom odnosu ili sa preko 55 godina života i zaposlenoj sa preko 25 godina provedenih u radnom odnosu ili sa preko 50 godina života – za 3 radna dana;“.

Nije jasno zašto je mišljenje traženo i dato vezano samo za alineju 1. tačke 1), kada i alineja 2. zahteva isto tumačenje, jer se i tamo pominje vreme u radnom odnosu. Već smo rekli da za ovo razmatranje nije od značaja što pomenuti kolektivni ugovor trenutno nije važeći, jer  i novi važeći  kolektivni ugovor sadrži istovetnu, neizmenjenu odredbu u alineji 1. a ista je i alineja 2. osim što je povećan broj dana odmora sa 3 na 5. Pitanje, šta se računa kao godine rada ostvarene u radnom odnosu, ostalo je dakle isto.

Na sličnom stanovištu je i Komisija za tumačenje Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u osnovnim i srednjim školama i domovima učenika  („Sl. glasnik RS“, br. 21/2015, 16/2018-sporazum, 8/2019-sporazum, 92/2020, 27/2022-sporazum i 123/2022), koji  važi do 5. marta 2025. god. na osnovu Sporazuma o produženju roka važenja Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u osnovnim i srednjim školama i domovima učenika („Sl. glasnik RS“, br. 27/22). Ova komisija u Odluci od 31. avgusta 2015. god. kaže (citat):

„Radno iskustvo iz člana 14. stav 2. tačka 3. Posebnog kolektivnog ugovora za zaposlene u osnovnim i srednjim školama i domovima učenika podrazumeva radno iskustvo koje osoba stiče u radnom odnosu (ukupan radni staž) i u isto se ne računa staž po osnovu obavljanja samostalne delatnosti.“.

Ovaj kolektivni ugovor takođe predviđa da se zakonski minimum može uvećati po raznim osnovima, između ostalog i onim iz  tačke 3) stava 2. člana 14. (odredbe čije je tumačenje dato) a koja u celosti glasi:

„3. radnog iskustva:

1) od 5 do 10 godina rada – 2 radna dana,

2) od 10 do 20 godina rada – 3 radna dana,

3) od 20 do 30 godina rada – 4 radna dana,

4) preko 30 godina rada – 5 radnih dana;“.

Navedenim odredbama pomenutih kolektivnih ugovora, razrađene su odredbe Zakona o radu („Sl. glasnik RS“ broj 24/2005, 61/2005, 54/2009, 32/2013, 75/2014, 13/2017-OUS, 113/2017 i 95/2018-aut.tumačenje) – u daljem tekstu: ZOR, o dužini godišnjeg odmora, konkretno člana 69., koji u celosti glasi:

„U svakoj kalendarskoj godini zaposleni ima pravo na godišnji odmor u trajanju utvrđenom opštim aktom i ugovorom o radu, a najmanje 20 radnih dana.

Dužina godišnjeg odmora utvrđuje se tako što se zakonski minimum od 20 radnih dana uvećava po osnovu doprinosa na radu, uslova rada, radnog iskustva, stručne spreme zaposlenog i drugih kriterijuma utvrđenih opštim aktom ili ugovorom o radu.“.

Međutim, na prvo čitanje vidimo da se napred navedena tumačenja, koja su suštinski ista, daju na osnovu različito propisanih stvari. U prvom kolektivnom ugovoru radno iskustvo podrazumeva „godine rada u radnom odnosu“  dok se u drugom govori samo o „godinama rada“.  A da ovo nisu istoznačni pojmovi, pokazaću u narednim komentarima.

3. Umesto zaključka

Nakon čitanja svega  biće valjda je jasno, zašto smatram da ono što se čini kod nas, odavno nije materijal za stručnu analizu (bar ne onih koji se bave pravom), već za Riplija (Ripley), za ediciju „Verovali ili ne“, i zašto me sve zajedno podseća na ono što sam opisao na kraju teksta „Vanredno stanje u Aveniji b.b.“.

Kako god, poenta ovog i svih komentara koje pišem je apel za postavku stvari onako kako bi to trebalo biti, dakle, uređenje pravnog sistema, a ne kritika radi kritike, dokazivanja ko je u pravu, “pametovanja” i sl.